Sprawy małżeńskie i te nie-małżeńskie

Sprawy małżeńskie i te nie-małżeńskie

W kancelarii notarialnej za każdym razem pytamy naszych klientów o ich stany cywilne. Niektórzy reagują zakłopotaniem a inni lekkim zmieszaniem. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że takiego pytania od notariusza możemy się spodziewać dokonując czynności notarialnych. 

Poniżej wskazujemy jakie stany cywilne wyróżniamy:

• kawaler, panna;
• żonaty, zamężna;
• wdowiec, wdowa;
• rozwiedziony, rozwiedziona.

Niejednokrotnie w notariacie okazuje się, że powyższe informacje mają duże znaczenie i mogą otwierać drogę pewnym sytuacjom czy rozwiązaniom prawnym. Jednak to nie stany cywilne są problematyką naszych rozważań, a czynności prawne dokonywane w kancelarii notarialnej związane z ustrojami majątkowymi małżonków czy też sytuacje byłych małżonków (rozwiedzionych). 

Chcemy, na przykładzie różnych sytuacji: narzeczeństwa, małżeństwa oraz rozwodu, postarać się przybliżyć aspekty prawne, szczególnie powiązane z pracą notariusza, które są z nimi związane i mogą się okazać zarówno przydatne, jak i ciekawe.

Wspólność majątkowa (wspólność ustawowa)

Kinga i Antonii są małżeństwem od dwóch lat. Bardzo się kochają i dobrze im się wiedzie. W ich małżeństwie obowiązuje ustawowy ustrój majątkowy małżeński – inaczej tak zwana wspólność majątkowa, która powstaje, z chwilą zawarcia małżeństwa, z mocy prawa, jeśli nie postanowimy inaczej. 

Co to dla nas oznacza? W skrócie należy stwierdzić, że wszystko, co każdy małżonek nabył samodzielnie w trakcie małżeństwa oraz co małżonkowie nabyli razem, jest ich majątkiem wspólnym. A contrario, wszystkie inne przedmioty – co małżonkowie nabywali przed zawarciem małżeństwa, przedmioty majątkowe nabyte w drodze dziedziczenia czy drogą darowizn i inne (tutaj odsyłamy do art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) są składnikami majątków osobistych małżonków. 

Majątek osobisty, to majątek każdego z małżonków ze wszystkimi składnikami, które nie są w majątku wspólnym. Majątek wspólny Kinga i Antonii współposiadają i razem mogą z niego swobodnie korzystać. Zarządzać nim mogą razem lub w pojedynkę. Wszelkie zobowiązania obciążają ich razem, a jeśli Kinga by chciała się sprzeciwić działaniom Antka, zawsze może to zrobić. Są jednak czynności, których ani Kinga ani Antek swobodnie nie mogą podjąć bez zgody drugiego małżonka. Mogą to być np.: zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie nieruchomości czy praw rzeczowych. Gdyby Antek dokonał takiej czynności bez wiedzy Kingi – byłaby ona nieważna jeśli by jej nie potwierdziła następczo. 

Czy Antek może przykładowo nabyć lokal bez obecności Kingi? Tak, ale jedynie dzięki odpowiedniemu pełnomocnictwu. Częstą sytuacją w kancelarii notarialnej jest, że małżonkowie udzielają sobie pełnomocnictw do takich właśnie czynności jak zbycie czy nabycie nieruchomości do majątku wspólnego. 

W tym miejscu warto wspomnieć również o wymogu posiadania pełnomocnictwa do zarządu, wykraczającego poza zarząd zwykły majątkiem odrębnym małżonka lub do zarządu zwykłego tym majątkiem podczas przewlekłej choroby małżonka. Taksa notarialna sporządzenia aktu, jakim jest pełnomocnictwo wynosi (jak wspomniałyśmy w naszym artykule Czym jest pełnomocnictwo): w przypadku pełnomocnictwa do jednej czynności 30 zł netto + VAT, a do kilku czynności – 100 zł netto + VAT.

Kolejną kwestią, której warto się przyjrzeć jest czy Kinga i Antek w razie potrzeby są w stanie przenieść składniki z majątków osobistych do majątku wspólnego i na odwrót? 

Odpowiedź jest twierdząca, a środkiem do tego będzie umowa darowizny. Pięknie to wyjaśniłyśmy na przykładzie małżeństwa Kasi i Tomka. 

Gwoli przypomnienia, chcemy ponownie stwierdzić, że jest to oczywiście jak najbardziej możliwe za pomocą aktu notarialnego, którego koszt sporządzenia będzie się zmieniał w zależności od wartości przedmiotu darowizny, co wygląda następująco:

• wartość przedmiotu do 3000 złotych – taksa 100 złotych, 
• wartość przedmiotu od 3000 złotych do maksymalnie 10 000 złotych – taksa 100 złotych + 3% od nadwyżki powyżej 3000 złotych, 
• wartość przedmiotu od 10 000 złotych do 30 000 złotych – taksa 310 złotych + 2% od nadwyżki powyżej kwoty 10 000 złotych,
• wartość przedmiotu od 30 000 złotych do 60 000 złotych – taksa 710 złotych + 1% od nadwyżki  powyżej kwoty 30 000 złotych,
• wartość przedmiotu od 60 000 złotych do 1 000 000 złotych – taksa 1010 złotych + 0,4% od nadwyżki powyżej kwoty 60 000 złotych,
• wartość przedmiotu od 1 000 000 złotych do 2 000 000 złotych – taksa 4770 złotych + 0,2% od nadwyżki powyżej kwoty 1 000 000 złotych, 
• wartość przedmiotu powyżej 2 000 000 złotych – taksa6770 złotych + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 złotych. Taksa nie może być większa niż 10 000 złotych. Ponadto, gdy darowizna została dokonana między osobami zaliczanymi do grona pierwszej grupy podatkowej, wtedy zgodnie z ustawą z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn taksa  może wynieść najwięcej 7500 złotych.

W sytuacji w której Antek darowałby ze swojego majątku osobistego mieszkanie żonie do majątku wspólnego, nie płaciłby również podatku od darowizny, jako osoba najbliższa, która z takiego podatku jest zwolniona.

Co dzieje się z dziedziczeniem?

W momencie ustania wspólności majątkowej, jakim może być rozwód, czy śmierć jednego z małżonków wspólność łączna, w której każdemu z małżonków przysługuje ten sam, jeden majątek (widać to na przykład w II dziale księgi wieczystej, gdzie udział małżonków jest oznaczony jako 1/1), przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych – po ½ część każdy z nich. Dlatego też na wypadek śmierci Antka, Kinga pozostanie ze swoją połową oraz dziedziczyć będzie z pozostałej po Antonim części wraz z innymi spadkobiercami ustawowymi i testamentowymi. 

Kinga i Antonii są młodym, bezdzietnym małżeństwem. Nie oznacza to jednak, iż Kinga stanie się jedyną spadkobierczynią po swoim mężu. W tym przypadku, dziedziczyć będą również rodzice Antoniego. Dlatego na wypadek śmierci, której Antek się obawia ze względu na swoją ryzykowną pasję – jazdę na motorze, postanowił spisać u notariusza testament oraz zawrzeć w nim zapis na mocy którego powołał swoją ukochaną żonę do całości spadku.

Rozdzielność majątkowa

Teraz możemy przejść do naszej drugiej, obiecująco zapowiadającej się pary – Natalii i Michała. Natalia i Michał są parą od liceum, a rok temu się zaręczyli w ramach piątej rocznicy ich związku. Z uwagi na to, że Natalia jest przezorna i lubi mieć wszystko zaplanowane i dopięte na ostatni guzik, zaproponowała Michałowi podpisanie Umowy majątkowej małżeńskiej (znana każdemu zapewne bardziej pod nazwą – intercyza). 

Umowę majątkową należy sporządzić u notariusza w formie aktu notarialnego. Jest to forma umowna, a więc rozdzielność majątkowa ustanowiona jest za zgodną wolą obu stron. 

Para jeszcze przed lub podczas trwania związku małżeńskiego może udać się do notariusza w celu sporządzenia takiej umowy. Co jest do tego potrzebne?

Przed zawarciem związku małżeńskiego: pełna zdolność do czynności prawnych + dokumenty tożsamości + chęć zawarcia związku małżeńskiego.

Podczas trwania małżeństwa: pełna zdolność do czynności prawnych + dokumenty tożsamości + odpis skrócony aktu małżeństwa + chęć obu stron do ustanowienia rozdzielności.

Notariusz sporządza taki akt notarialny, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej do kwoty w postaci 400,00 zł netto + 23% VAT i oczywiście kosztów wypisów.

Rozdzielność majątkowa ustanowiona zostać może zostać również przymusowo, wyrokiem sądu o czym już była mowa w naszym artykule „Rozdzielność majątkowa”. Przypominamy szybko, iż jest ona ustanawiana przez sąd z „ważnych powodów” zgodnie z art.52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, którym jest najczęściej zagrożenie dobra rodziny przez trwonienie majątku przez jednego z małżonków i powstaje w dniu wskazanym w orzeczeniu sądu.

Czym się różni ten ustrój majątkowy od wspólności i jaka jest jego geneza?

Wraz ze zmianami gospodarczymi i społecznymi na świecie, przyszła potrzeba dostosowania sytuacji rodziny do nowych realiów, znalezienia możliwości zapewnienia bezpieczeństwa finansowe. Rozdzielność majątkową wraz z innymi ustrojami majątkowymi została uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym z 1964 roku:

„Art.  47.  [Umowa majątkowa małżeńska]

§  1. 

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§  2. 

Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.”

Co więc oznacza ustanowienie rozdzielności majątkowej? Z chwilą zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej każdy z małżonków zaczyna zarządzać swoim majątkiem osobno, a majątek nabyty w czasie trwania wspólności ustawowej staje się współwłasnością po połowie (tak jak wcześniej o tym wspomniałyśmy przy okazji dziedziczenia).

Pensje Natalii i Michała nie będą już wspólne, tylko własne – osobiste. Nasz małżonek nie musi wyrażać zgody na zarządzaniem naszym majątkiem, w tym czynności związane z funkcjonowaniem naszej firmy w zakresie zaciągania zobowiązań finansowych. Natalii zależało, na tym że jej przyszły małżonek nie będzie musiał ponosić negatywnych konsekwencji majątkowych jej posunięć biznesowych, związanych z prowadzoną przez nią firmą cateringową.

To jak będzie teraz wyglądało nabywanie przez nich nieruchomości?

Skoro zarówno Natalia, jak i Michał posiadają własne, niezależne majątki, to każdy z nich bez zgody drugiej osoby może nabyć przykładowo nieruchomość dla samego siebie. Czy oznacza to jednak, że nie mogą wspólnie kupić sobie domu? Nic bardziej mylnego! Nabędą oni nieruchomość po prostu na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych z Kodeksu cywilnego – np. w udziałach po ½ , czy ¾ i ¼ .

Dziedziczenie…

Dziedziczenie po zmarłym małżonku w przypadku rozdzielności majątkowej wygląda tak, iż małżonek pozostały przy życiu dziedziczy na równi z innymi spadkobiercami z majątku osobistego zmarłego. Dlatego też, można wcześniej zabezpieczyć i zapewnić na przykład drugiemu małżonkowi dziedziczenie na  w całości (tak jak powyżej, w ramach wspólności).

A jak to wygląda po rozwodzie?

Możemy przejść ostatecznie do ostatniej pary – Sandry i Franciszka. Nie układało im się od paru ładnych lat, zdecydowali się w końcu na rozwód, co było jednoznaczne z ustaniem wspólności majątkowej, która była ustrojem majątkowym panującym w ich małżeństwie. Wciąż czując jednak wzajemną sympatię i przyjaźń, stwierdzili, iż rozsądnym rozwiązaniem będzie zgodny podział majątku przed notariuszem w formie notarialnego, gdyż w skład ich wspólnego majątku wchodziły nieruchomości (o podziale majątku i kosztami sporządzenia takiej umowy u notariusza szerzej przeczytacie również na naszym blogu w artykule Podział majątku. Rozwód i podział majątku oznaczać również może zmiany właściciela nieruchomości oraz powoduje wyłączenie byłego małżonka z kręgu spadkobierców, gdyż prawomocne orzeczenie sądu o rozwodzie poskutkuje tym, iż dziedziczenie ustawowe byłego małżonka już nie obejmuje.